Onkruid is een woord dat we niet graag horen. Het doet ons denken aan ‘wieden’ en nog eens ‘wieden’, een steeds terugkerende opdracht zonder einde. Om die redenen overwegen veel mensen om geen tuin of moestuin te maken, het is veel te veel werk! Maar dat is zonde want het kan anders!
Er zijn oplossingen om wieden te vermijden. Ik bekijk samen met jou de verschillende omstandigheden die zich kunnen voordoen in je tuin en hoe je deze op een biologische manier kan aanpakken zonder dat je allergisch wordt aan het woord ‘onkruid’.
Hoe kan ik onkruid in de moestuin voorkomen?
We zouden Biogroei niet zijn als ik hier beroep doe op jou om geen chemische middelen te gebruiken om onkruid te verdelgen. Deze middelen werken maar tijdelijk en vervuilen je bodem en het milieu. Bovendien blijven onkruidzaden jarenlang kiemkrachtig in de grond. Het is dus een non-stop verhaal: spuiten en blijven spuiten.
Misschien spitten in het voorjaar? Spitten wordt al 100 jaar als de methode beschouwd om van je onkruid af te geraken in het voorjaar. Je ziet het nog vaak. De moestuintjes liggen in de winter in een bed van onkruid en in het voorjaar begint men met volle moed al dat onkruid onder te spitten of te frezen.
Spitten en frezen is echter heel erg slecht voor de bodem. Wil je hier meer over weten, lees dan zeker deze blog over tuinieren zonder spitten. En vooral het lost niets op want de onkruidzaden die dieper in de bodem lagen te rusten, haal je met spitten of frezen naar boven en dankzij licht en water kunnen ze in het seizoen weelderig groeien. Met frezen hak je bovendien onkruidwortels in stukjes waardoor meer onkruidplantjes kunnen schieten. Dat schiet dus ook niet op!
Wat dan? Gooi het over een andere boeg en volg onze filosofie. Kort samengevat: een gezonde bodem bestaat uit miljarden goede bacteriën, schimmels en micro-organismen. Dit bodemleven zorgt ervoor dat voedingsstoffen ter beschikking komen van de planten. Hoe meer bodemleven, hoe beter aanwezige voedingsstoffen worden omgezet en hoe beter de planten kunnen groeien. Heb je weinig of geen bodemleven, dan kan je nog zoveel meststof gooien als je wilt, het heeft maar weinig en kort effect. Een groot deel gaat uitspoelen en vervuilt het milieu.
Wil je meer lezen over ons bodemverhaal.
Het bodemleven heeft echter ook voedsel nodig. Dit kan je aanleveren door de bodem het hele jaar bedekt te houden met een mulchlaag. Het mulch wordt door het aanwezige bodemleven afgebroken, ze voeden zich als het ware met de tuinresten. En laat juist nu die mulchlaag ervoor zorgen dat onkruiden nog weinig kans krijgen. Een ideale combo dus.
Bovendien recycleer je op deze manier veel tuinmaterialen die je anders naar het containerpark moet brengen. Geïnteresseerd met wat je allemaal kan mulchen?
In de moestuin kan je systematisch de groentebedden mulchen naargelang de jonge zaailingen zijn uitgekomen en de groenteplantjes zijn geplant. Voordien moet er af en toe geschoffeld worden om opkomend onkruid de kop in te drukken. Ik vind een sterfrees met schoffel daarvoor het ideale toestel. Als je dit op een zonnige dag doet, droogt al het losgemaakt onkruid direct op.
Hoe kan ik onkruid in mijn siertuin voorkomen?
De natuur zorgt er altijd voor dat kale plekken bedekt worden. Het is dus aan ons om te vermijden dat er blootliggende grond in de siertuin beschikbaar is voor kruidgroei. Tenzij je een verwilderd plekje wilt creëren, dan is het een ander verhaal!
In de siertuin geldt dus dezelfde filosofie als in de moestuin. Een jaar rond mulchen. Hoe meer je mulcht met vers groen materiaal, hoe beter voor het bodemleven en dus voor de plantengroei.
Veel mensen zijn gewoon om de borders te mulchen met boomschors. Op zich is er niets mis mee, alleen wordt boomschors erg traag afgebroken in vergelijking met vers, groen gehakseld materiaal waardoor dit minder bodemleven stimulerend werkt. Boomschors kan wel goed gebruikt worden om paden onkruidvrij te houden.
In plaats van boomschors kan je houtsnippers gebruiken van hagen en struiken. De groene blaadjes aan de takken zorgen voor groene mulch, wat beter verteerbaar is voor het bodemleven. Ook de manier van hakselen speelt een rol in geval van houtsnippers. De beste hakselaars zijn deze die werken volgens de hakbijlmethode.
Heb je geen houtsnippers van hagen en struiken? Een combinatie van gras en bladeren in het najaar of enkel een laagje gras in het groenseizoen werkt ook goed als mulchlaag in de siertuin.
Juiste planten op de juiste plaats vermijden onkruidgroei
In de tuin hanteren we in functie van de biodiversiteit de regel van boom-struik-kruidlaag. De kruidlaag bestaat uit lage plantengroei en echte kruiden die als onderlaag dienst doen voor de struiken.
Kies de kruidlaag in functie van de grondsoort en de hoeveelheid licht dat beschikbaar is. Als je de juiste keuze van bodembedekkers en ondergroei voorziet, kan je de meeste onkruiden onderdrukken en hoef je maar sporadisch te wieden. Bijvoorbeeld: een dik pak Phlox kan zeer goed weerstand bieden tegen kattenstaarten (heermoes).
Onkruid op tuinpaden voorkomen
Er zijn verschillende soorten tuinpaden te bedenken, het ene al meer onderhoudsvriendelijker dan het andere.
Aandachtspunten als je onkruid wilt vermijden?
- Belangrijk is om te onthouden dat de tuinpaden best waterdoorlatend blijven zodat bij regenval het water terug in de grond terecht komt. Tegenwoordig verkoopt men waterdoorlatende of water passerende klinkers. Hierdoor wordt het overtollige water langs grotere voegen tussen de klinkers afgevoerd. Door de grotere voegen groeit er gemakkelijker onkruid en gras tussen de klinkers dan bij de klassieke klinkers.
- Grindpaadjes zou ik ook vermijden ondanks dat ze wel waterdoorlatend zijn. Tussen grind komt sowieso onkruid en dat vraagt veel onderhoud. Soms wordt grind zelfs overwoekert door onkruid en verdwijnt de grind gewoon in de ondergrond.
- Paadjes bestaande uit hardhout zijn ook niet ideaal. Wel mooi maar ook hier komt op termijn onkruid tussen of onder groeien. Bovendien is hardhout vrij glad als het gevroren heeft.
Kies voor onderhoudsvriendelijke tuinpaden!
- Gras dat altijd belopen wordt, gaat op termijn kapot. Daarom is het beter om toch effectief tuinpaden aan te leggen in het gras als je een vaste loop hebt. Dit kan met stapklinkers, het onderhoud beperkt zich dan tot af en toe grasmaaien.
- Heb je een steviger tuinpad nodig, kan je kiezen voor grasdallen, waterdoorlatend en onderhoudsvrij behalve maaien. Grasdallen zijn in beton of kunststof verkrijgbaar. Tip: Kunststof grasdallen gaan gemakkelijk kapot als er auto’s op parkeren dus wat mij betreft, niet handig voor opritten ongeacht de ecologische voetafdruk van plastic.
- Paadjes met stapklinkers die aangelegd worden op de blote grond, kan je aanvullen met boomschors om het onkruid te beperken.
- Paadjes op blote grond en zonder stapklinkers kan je volledig bedekken met boomschors.
Hoe klinkers en betegelende paden reinigen zonder pesticiden?
Je kent waarschijnlijk wel de situatie waar veel geloop is, groeit er weinig onkruid. Op paden die dagelijks gebruikt worden, groeit minder onkruid. Maar al bij al zal er op termijn toch onkruidzaad schieten. Hoe dit vermijden?
- Borstelen
- Hoge drukreiniger
- Verbranden
- Stoom of heet water
- Onkruidverdelger Echte onkruidverdelgers zijn chemisch en ten sterkste af te raden. Ook javel en hoge zoutconcentraties zijn zeer schadelijk voor het milieu, evenals azijn. Deze huis- en keukenmiddeltjes zijn dus helemaal niet zo onschadelijk als we denken. In Nederland werd trouwens onderzoek uitgevoerd naar de schadelijke gevolgen van azijn; niet alleen voor het milieu maar ook voor jezelf houdt dit risico's in. Als je algen wilt bestrijden, kan je gebruik maken van EM Clean.
- Bemest de grond zo weinig mogelijk.
- Bewerk de bodem zo weinig mogelijk. Daar waar gespit en gefreesd wordt, zijn deze planten in hun element. Trouwens dit leidt tot veel meer wortelstukjes en dus meer plantjes.
- De grond bedekken met een mulching van gehakseld hout helpt niet. Integendeel, winde houdt van organisch materiaal.
- Haagwinde en akkerwinde zijn waardplanten voor de rupsen van de windepijlstaart en hun bloemen worden veel bezocht door bijen, hommels en andere bestuivende insecten.
- Wil je een onontgonnen terrein met haagwinde of akkerwinde omvormen tot moestuin of siertuin, begin dan met 1 tot 2 jaar een dik laag karton te leggen op de grond. Leg het karton goed over elkaar en bedek ook goed de zijkanten van het perceel (40 cm verder dan het perceel) want de minste lichtinval is voldoende om haagwinde en akkerwinde groeikansen te bieden.
- Nog drastischer is om de grond 50 cm weg te graven en af te voeren. Dan een dikke laag karton te leggen en vervolgens nieuwe aarde aan te voeren. Vraag is of dit nog ecologisch verantwoord is?
- Heb je haagwinde in je bestaande border of moestuin, zit er niets anders op dan de plant uit te putten door consequent de wortels uit te steken (in zoverre je er aan kan) en groene delen weg te nemen. Het is een uitputtingsslag voor de planten maar vooral ook voor diegene die het doet.
- Als je de strijd niet wilt voeren, kan je in de siertuin de haagwinde leiden tegen een raster zodat die omhoog groeit en bloemen maakt. Steek dan regelmatig de wortels en stengels door aan de oppervlakte om te vermijden dat de winde ook in de breedte uitgroeit.
- Pluk de bloemen weg vooraleer ze uitgebloeid zijn om te vermijden dat de zaden zich verspreiden.
- Haagwinde die groeit in oude hagen en bomen, kan je best regelmatig verwijderen om te vermijden dat de haag of boom op termijn onvoldoende licht krijgt. Haagwinde is wel een eenjarige plant waarvan de bovengrondse delen jaarlijks afsterven maar als je hem laat groeien, komt hij elk jaar sterker terug. Ook hier blijft het nodig om de wortels regelmatig aan de oppervlakte door te steken.
- De plant groeit het liefst op vochtige en/of bemeste grond in de schaduw.
- De wortels onder de grond gaan tot 40 cm diep.
- Zevenblad is eetbaar. Het smaakt naar spinazie als het gekookt wordt en naar peterselie als het gedroogd is. Je kan zevenbladpesto maken of verwerken in een omelet of slaatje.
- Zevenblad is een nuttige insectenplant die door meer dan 20 soorten solitaire bijen wordt bevlogen. Ook zweefvliegen, wantsen en vlinders vliegen op de bloemen van zevenblad.
- Gooi geen zevenblad met wortels op de composthoop. Een klein stukje wortel groeit uit tot een nieuwe plant.
- Is je tuin nog aan te leggen, kan je grote kartonnen dozen gebruiken om de bodem af te dekken. Laat het karton elkaar goed overlappen en leg het 40 cm verder dan het onkruid zich manifesteert. Laat het minstens een jaar liggen. Zo kan je een onontgonnen stuk omvormen tot moestuin of siertuin.
- Is je siertuin of moestuin al aangelegd, dan kan je zorgen voor een mulchlaag van bladeren en gras of andere organische materialen waardoor de bodem bedekt blijft. Het jaarrond mulchen heeft trouwens nog vele andere voordelen.
- Je kan ook een sterke bodembedekker laten groeien daar waar je last hebt van zevenblad. Geranium macrorrhizum of ooievaarsbek is hiervoor uitermate geschikt. Ook Bergenia of schoenlappersplant werkt goed als bodembedekker om zevenblad te onderdrukken.
- Dek voordien de bodem af met karton of mulchsel zodat de wortels van het zevenblad al wat uitgeput zijn. Blijf mulchen zolang de bodembedekkers deze functie niet hebben overgenomen.
- Distels moeten op particulieren terreinen niet langer bestreden worden.
- Deze verplichting geldt nog wel voor landbouwers die moeten vermijden dat akkerdistelhaarden in graslanden, aan de rand van landbouwpercelen en in bermen voorkomen.
- De andere 3 distelsoorten komen zelden voor op akkerland. Speer- en kruldistel komen sporadisch voor in weilanden maar vormen geen echt probleem.
- 34 soorten dagvlinders waarvan 8 op de rode lijstsoorten staan vliegen op distelbloemen. 17 soorten hebben nectar van distels zelfs als hoofdmaaltijd. Maar ook bijen, hommels, zweefvliegen en kevers hebben de nectar als voedingsbron.
- Verschillende insecten hebben distels nodig om zich voor te planten. O.a. een aantal vogels genieten nog van de late bloeiperiode van Akkerdistel bij het voeden van hun broedsel.
- Het hoofdje van de akkerdistel is een voedselweb op zich, zoveel leven is er met elkaar verbonden op deze kleine locatie.
- Afgestorven distelplanten vormen in de winter beschutte huisjes voor veel insecten. Op hun beurt zijn ze dan extra voedsel voor vogels.
- Bij de bestrijding van distels worden vaak ook andere planten die op distels lijken bestreden zoals Zaagblad. Deze plant is echter zeer zeldzaam in België, in Nederland wordt ie zelfs beschouwd als verdwenen. Zaagblad staat op de rode lijst in Nederland en Vlaanderen.
- Distelzaden zijn een voedingsbron voor vogels.
Het beste preventieve middel is er eentje uit grootmoederstijd: paden en terrassen regelmatig borstelen met een harde borstel. Het kan je onnozel lijken maar op die manier worden veel onkruidzaden weg geborsteld. Strooi je eerst wat wit zand op de paden of het terras, dan heeft het borstelen nog meer effect en wordt ook beginnende groenaanslag weg geborsteld. Terrassen in de schaduw of aan de regenkant vragen meer onderhoud.
Is het onkruid hardnekkiger, gebruik dan een onkruidborstel en vul de voegen tussen de klinkers nadien terug op met wit zand.
Ook een hogedrukreiniger kan soelaas bieden. Doe dit maximum om de 3 jaren. De kracht van de hogedrukreiniger is niet goed voor klinkers en ook niet voor hout. Bijkomend nadeel is dat je tussen klinkers weer wit zand moet inborstelen.
Onkruidverbranders wordt veel gebruikt. Het nadeel hierbij is dat je het onkruid oppervlakkig verbrand maar de wortels intact blijven waardoor dit regelmatig moet herhaald worden. Onkruid branden doe je best op droge dagen, zo sterft het verbrande kruid gemakkelijker af dan bij regenweer.
Een onkruidbrander op gas is verkrijgbaar in allerlei maten en met verschillende gastypes (propaan, butaan, campinggas). Gasbranders werken beter dan elektrische onkruidverwijderaars. Electrische branders werken bij lagere temperaturen en geven daardoor minder warmte af. Een voordeel van een elektrische brander is dat je meer gericht het onkruid kan verwijderen en minder kans hebt dat je borderplanten gaat beschadigen. Er ontstaat namelijk geen vlam maar een hete luchtstroom.
Kokend water gieten helpt om onkruidwortels af te doden als je dit een paar keer na mekaar herhaalt. Op professioneel vlak zijn thermische onkruidbestrijding met stoom in opmars en met succes. Kleine toestellen voor de particulier zijn spijtig genoeg nog niet beschikbaar.
Hoe braakliggend terrein ontginnen zonder pesticiden?
Wil je graag een stuk verwaarloosde grond gaan omvormen tot moestuin of siertuin? Dan is het in eerste instantie een kwestie van de hardnekkige onkruiden en graszoden af te geraken.
Begin met alle grote planten die op de bodem groeien af te maaien of plat te slaan. Vervolgens dek je met dik kartonnen dozen van meubels of elektro toestellen de te ontginnen grond af. Leg bovenop het karton stro of houtsnoeisel om te vermijden dat het karton gaat weg waaien. Het karton moet elkaar 30 cm overlappen zodat er geen lichtinval tussen het karton valt.
Het karton moet vrij lang blijven liggen en verteert ondertussen. Zeker als je een stuk weiland wil omvormen naar moestuin of siertuin, moet je 1 tot 2 jaren geduld hebben vooraleer de graszoden zijn afgestorven. Gaat het enkel over onkruid, is een half jaar tot een jaar voldoende.
Ga je groenten telen? Dan kan je na een jaar meestal wel aan de slag met enkele groenten die weinig eisen stellen en gedijen in grond waar nog wortels van gras zitten. Ik denk daarbij aan aardappelen maar ook pompoenen en courgetten kan je telen omdat ze maar een beperkte plek voor hun wortels nodig hebben en verder bovengronds uitgroeien. Belangrijk is tussen de planten wel te mulchen zodat de grond bedekt blijft.
Een ander optie is het eerste jaar na de ontginning een groenbemester zaaien. Met een groenbemester geef je meteen ook organische stof aan de grond terug dus dat is mooi meegenomen. Japanse Haver is als groenbemester een echte aanrader! Hij kan op alle bodems gebruikt worden en zaaien kan van april tot september. Deze planten wortelen erg diep, zijn weinig structuurgevoelig, geven veel organische materiaal dat na een forse vorst afsterft. Japanse haver als groenbemester komt het bodemleven en de humusvorming ten goede!
Opgelet: het gebruik van karton is enkel nodig om een weide of overgroeid stuk onkruidgebied te ontginnen. Het is niet de bedoeling dat je jaarlijks karton legt. Integendeel, in de herfst is het belangrijk om een dikke laag mulch te leggen (liefst een mengeling van blad en gras) om zo de bodem ook in de winter van voldoende voedsel te voorzien en het bodemleven blijvend te activeren.
Hoe mossen en algen op harde ondergrond verwijderen zonder chemische middelen?
Hoe mossen en algen op harde ondergrond verwijderen zonder chemische middelen?
Mossen en algen komen gemakkelijk op die plaatsen waar weinig zon komt en de oppervlaktes dus vochtig blijven. Er zijn nu eenmaal dergelijke plekken dus je krijgt er automatisch met te maken. Terrassen, tuinmeubels maar ook je glazen kas is onderhevig aan mossen en algen.
Algen kan je aanpakken met EM Clean. Dit is een probiotica bestaande uit Effectieve Micro-organismen. Het is een schoonmaakproduct waarbij je goede bacteriën toevoegt aan de oppervlaktes die je wilt poetsen. De goede bacteriën krijgen hierdoor de overhand op de slechterikken. Je herstelt met EM Clean een microbieel evenwicht overal waar je het gebruikt. Behalve terrastegels kan je er ook je glazen kas en tuinmeubels met reinigen.
Meer weten over Effectieve Micro-organismen?
Hoe hardnekkige onkruiden verwijderen
Heermoes, haagwinde, akkerwinde, zevenblad, distels… het zijn onkruiden die de meeste mensen liever kwijt dan rijk zijn. Ze vermeerderen zich gemakkelijk uit zaad maar hebben ook een onovertroffen diep en breed wortelstel waardoor ze zich razendsnel kunnen uitbreiden. In het algemeen wordt gesteld dat je de wortels moet uitputten door bovengronds de bladeren consequent te verwijderen maar het is geen simpel verhaal. Je mag niet wachten met wieden tot de bladeren terug groot zijn want dan hebben de wortels weer reserve opgebouwd. Je moet de kleine plantjes onmiddellijk verwijderen als ze opkomen. Je focus moet dus constant bij de onkruiden liggen om resultaat te boeken.
Hoe hardnekkig onkruid verwijderen? We gaan het per onkruid even bekijken:
Haagwinde en akkerwinde
Deze planten vormen kruipende en windende stengels, ze kunnen snel een stuk van het perceel als een tapijt bedekken. Het is erg moeilijk om ze te verwijderen omdat ze zeer diep wortelen en zeer snel groeien. Stengels van akkerwinde die boven op de grond liggen, vormen ook daar uitlopers die wortel schieten (zoals bij aardbeien).
Wat moet je weten?
Wat kan je doen?
Zevenblad
Zevenblad is een vaste plant met witte schermbloemen. De plant is te herkennen aan hun 7-delig samengestelde bladeren. Zevenblad wordt ook wel hanepoot of tuinmansverdriet genoemd omdat ze lastig te bestrijden is.
Wat moet je weten?
Wat kan je doen?
Wil je zevenblad effectief kwijt, dan is de belangrijkste tip om de bodem bedekt te houden. Hierdoor kan bovengronds geen blad meer groeien en worden de wortels uitgeput. Dit kan je op verschillende manieren doen:
Distels
Er zijn 27 inheemse distelsoorten waarvan 13 soorten als zeldzaam en bedreigend worden beschouwd en 2 soorten (Wollige distel en Kalketrip) als uitgestorven.
De 4 belangrijkste distelsoorten die lang wettelijk moesten bestreden worden, zijn Akkerdistel, Speerdistel, Kruldistel en Kale Jonker. Akkerdistel is een doorlevende soort. De andere drie zijn tweejarige distels. Ze vormen het eerste jaar een rozet en gaan het daaropvolgend jaar bloeien en zaad vormen.
Onderzoeken hebben ondertussen uitgewezen dat distels een zeer belangrijke rol spelen in de biodiversiteit van een gebied en dat de bestrijding ervan kan leiden tot vergaande gevolgen voor de insecten en vogels.
Wat moet je weten?
Wat kan je doen?
Moet je dan alle distels laten staan? Vanuit het standpunt van goed buurschap is het logisch dat stroken van akkerdistelhaarden naast landbouwpercelen en tuinen worden ingetoomd. Onderzoek heeft aangetoond dat de zaden 20 tot 40 meters rond de distelhaard vallen.
Distels maaien?
Het spreekwoord ‘Distels maaien is distels zaaien’ heeft zeker en vast een waarheid in zich. Men ziet dat plaatsen waar distels optimaal groeien (verstoorde, voedselrijke grond) ondanks maaibeurten toch kunnen uitbreiden. Dit gebeurt als je te vroeg of te weinig maait. De plant reageert dan met het vormen van meer uitlopers en nieuwe groeiknoppen. Ook het laten liggen van de gemaaide distels bevoordeelt de soort. De jonge scheuten kunnen moeiteloos door de strooisellaag doorbreken in tegenstelling tot andere soorten. Bovendien kan te vroeg maaien negatieve effecten hebben op de biodiversiteit.
Wil je distels maaien, doe het dan voor de eerste keer eind juni-begin juli op het moment dat de bloemknoppen nog gesloten zijn. Op dat moment is de plant het zwakst. Voer de gemaaide stengels af. Maai dan in augustus nog een keer en net voor de winter een derde keer. Vooral de eerste jaren is dit belangrijk tot dat andere planten zich hebben kunnen ontwikkelen. Intensief maaien zorgt ook voor een uitputting van de wortels.
Distels uitsteken?
Een kleine hoeveelheid distels kan met de hand uitgestoken worden. Zo verwijder je ook een stuk van de wortelstok waardoor de levenskracht van de plant afneemt.
Bij aanleg van een nieuwe border of houtkant, moeten wortelresten op voorhand worden uitgestoken en herhaal je dit tot er geen nieuwe planten meer kiemen. Daarna is het belangrijk om de grond te mulchen. Zo voorkom je dat zaden kiemen. Distels kunnen immers niet zonder licht groeien.
Ga je nieuwe beplantingen doen, kies dan voor bodembedekkende soorten en aaneengesloten beplantingen.
Verbranding van distels?
Dit kan en zorgt dat de bovengrondse delen afsterven maar is niet milieuvriendelijk. Meermaals herhalen is trouwens nodig om de ondergrondse wortelstokken te verzwakken.
Heermoes of kattestaart
Voor dit (on)kruid, verwijs ik je graag naar een blog van ons: Heermoes een onkruid of een zegen?